Журналистларнинг иши – бу ҳаққоний ахборот учун доимий кураш. Бироқ, улар нашр қилмоқчи бўлган ахборот турли хил қонунчилик чекловлари остида бўлиши ҳам мумкин. Шуни тушуниш муҳимки, ҳар қандай чекловлар Ўзбекистон Республикаси риоя қиладиган халқаро стандартларга мос келиши керак.
Халқаро қоидалар шуни кўрсатадики, ахборотдан фойдаланишни чеклаш мумкин, лекин фақат учта шарт бажарилганда:
Чеклов қонунда белгиланган.
Чеклов халқаро ҳамжамият томонидан тан олинган аниқ манфаатларни ҳимоя қилади.
Ахборотни ошкор қилиш ушбу манфаатлар учун реал хавф туғдириши керак.
Бироқ, ахборот зарар етказиши мумкин бўлса ҳам, агар ундан келадиган фойда эҳтимолий зарардан ошиб кетса, уни нашр қилиш керак. Масалан, коррупцияни фош этиш ёки давлат бошқарувида шаффофликни таъминлаш.
Эски қонун ўрнига янги қонун
Келинг, «Давлат сирлари тўғрисида»ги янги қонун қабул қилиниши билан нима ўзгарганини кўриб чиқайлик. Қонуннинг дастлабки варианти 1993-йил майда қабул қилинган эди. Ўшанда у «Давлат сирларини ҳимоя қилиш тўғрисида» деб номланиб, атиги 10 та моддадан иборат эди. Кўпгина нормалар ҳаволаки бўлиб, батафсил ёзилмаган ва қонуности ҳужжатлари билан тартибга солинган эди. Бу эса кўплаб саволлар туғдирди.
Ўтган йилнинг 27-декабрида «Давлат сирлари тўғрисида»ги янги қонун қабул қилинди. У жорий йилнинг 29-мартида кучга киради, эски вариант эса ўз кучини йўқотади. Янги қонун анча кенг қамровли: 9 боб ва 45 моддадан иборат. Тўлақонли тушунчавий аппарат пайдо бўлди (4-модда), махфий ахборот турлари батафсил баён этилди ва энди айнан нимани махфийлаштириш мумкинлиги аниқ бўлди.
Эндиликда давлат сирларига нималар тааллуқли?
Эски қонунда сирлар уч тоифага бўлинарди: давлат, ҳарбий ва хизмат сири. Янги қонунда тасниф кенгайтирилди ва энди қуйидаги ахборот махфий бўлиши мумкин:
• Хизмат сири, • ҳарбий соҳада, • ташқи сиёсат ва ташқи иқтисодий фаолият тўғрисида, • разведка, контрразведка ва оператив иш тўғрисида, • иқтисодиёт, фан, таълим ва техникада.
• Қўшинларнинг ҳаракат режалари, тезкор ҳужжатлар ва сафарбарлик чизмалари. • Ҳарбий харажатлар тўғрисидаги маълумотлар (умумий кўрсаткичлардан ташқари). • Қўшинларнинг жойлашуви ва жанговар тайёргарлик режалари.
Ташқи сиёсат ва ташқи иқтисодий фаолият
• Ташқи сиёсат стратегияси ва тактикаси. • Халқаро музокаралар ва уларнинг эҳтимолий оқибатлари тўғрисидаги маълумотлар. • Икки томонлама муносабатлар ҳақида махфий маълумотлар.
Разведка ва хавфсизлик
• Разведка ва контрразведканинг иш усуллари ва режалари. • Махсус хизматлар ходимлари ҳақида ахборот. • Давлат хавфсизлигини таъминлаш учун кадрларни тайёрлаш.
Иқтисодиёт, фан, таълим ва техника
• Уруш даврида иқтисодиётни ишлашга тайёрлаш тўғрисидаги маълумотлар. • Мудофаа саноатида фойдаланиш мумкин бўлган энг янги илмий ва техник ишланмалар. • Мамлакат хавфсизлиги учун муҳим бўлган илмий тадқиқот йўналишлари.
Тўлиқ рўйхатни янги қонуннинг 9-12-моддаларида топиш мумкин.
Бу ОАВ учун нимани англатади?
Журналистлар учун янги қонун, биринчи навбатда, аниқ чегаралардир. Энди қайси ахборот ҳақиқатан махфийлиги ва қайсилари махфий эмаслигини тушуниш осонроқ. Агар маълумотларнинг қайсидир тури қонунда кўрсатилмаган бўлса, уни давлат сирларига киритиш мумкин эмас. Бу ОАВ ишини янада шаффофлаштириши ва ҳукумат томонидан асоссиз даъволар хавфини камайтириши керак.
Бироқ, шуни ёдда тутиш керакки, агар махфий маълумотни эълон қилишдан келадиган ижтимоий фойда эҳтимолий зарардан юқори бўлса, ҳатто махфий маълумотлар ҳам ошкор қилиниши мумкин. Бу ҳар бир журналист ўз ишида ҳисобга олиши керак бўлган мураккаб мувозанатдир.
Барча ҳуқуқий ўзгаришлардан хабардор бўлиш учун Legalclinic.uz сайтида янгиликларни кузатиб боринг!
Агар Сизда ҳуқуқларингизни ҳимоя қилиш билан боғлиқ саволлар бўлса ёки профессионал ёрдам керак бўлса, бепул ҳуқуқий маслаҳат олиш учун медиаҳуқуқшуносларга мурожаат қилинг. Legalclinic.uz экспертлари вазиятингизнинг ҳуқуқий жиҳатларини тушунишга ёрдам беришга ва тегишли ечимларни таклиф қилишга тайёр. Махфийлик кафолатланади, саволни аноним тарзда бериш мумкин. Малакали ёрдам олиш учун бизга бугун мурожаат қилинг!
