Таълим даражаси ТХСТ (Таълимнинг халқаро стандарт таснифлагичи) томонидан энг муваффақиятли эришилган энг юқори даража сифатида тавсифланади. Таълим даражаси одатда муваффақиятли тугалланган энг юқори таълим дастури асосида ўлчанади, бу одатда тан олинган малакани белгилаш билан тасдиқланади.
10 ёш ва ундан юқори ёшдаги барча шахслар учун таълим даражаси ҳақида маълумот тўплаш тавсия этилади. Шу билан бирга, халқаро таққослашлар имкониятларини таъминлаш учун 15 ёшдан кичик, 15 ёш ва ундан юқори ёшдаги шахслар, шунингдек, 25 ёшгача, 25 ва ундан юқори ёшдаги шахслар кесимидаги ёшга нисбатан батафсил ажратилмаган кўринишдаги таълим даражаси маълумотларини жадвалларда келтириш тавсия этилади.
Маълумотлар энг муваффақиятли эришилган таълим даражасига асосланган ҳолда тўпланиши керак. Бу одатда, тан олинган малакани тайинлаш билан тасдиқланади. Тан олинган оралиқ малакалар дастурнинг ўзига қараганда паст даражада таснифланади.
Мамлакатлар, шунингдек, тугалланмаган таълим даражалари ҳақидаги маълумотларни ўз ичига олган қўшимча маълумот олиш имкониятини ўрганишлари керак. Бу ўрганишлар эришилганлар билан таққослаганда, таълим қайси юқори даражада, таълим бошланган ва тўхтатилган, ёки юқори даражадаги жорий таълим тўғрисидаги саволлар ёрдамида амалга оширилади.
Айниқса, мукаммал ёки хорижий таълим тизимида таълим олган шахслар учун даражалар, босқичларнинг муносиб эквивалентларини аниқлашга, шунингдек, таълим тизими вақт ўтиши билан ўзгаришларга дуч келган ҳолатларга алоҳида эътибор берилиши керак. Мамлакатлар таълим ҳақида маълумоти бор давлатнинг маълумот олиш имкониятини кўриб чиқишни хоҳлашлари мумкин.
Миллий таълим тизимининг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиқиб, тавсия этилган таърифлар ва таснифлардан муқаррар четга чиқиш рўйхатга олиш материаллари ёки тегишли мета-маълумотларда тушунтирилиши керак. Агар миллий мақсадлар учун барча натижаларни мамлакат таълим тизимида қўлланиладиган таълим муассасаларининг таърифларига тўлиқ мос равишда нашр этиш зарур бўлса, миллий фойдаланувчиларнинг эҳтиёжлари учун ажратиладиган тоифаларни маълумотлардан фойдаланишга имкон берувчи тоифалар билан боғлашни халқаро таққослашларни таъминлаш мақсадида тавсия этилади. Миллий стандарт таснифига мувофиқ “таълим даражаси” кодлашни ишлаб чиқарувчи мамлакатлар билан мос келадиган тизимни ишлаб чиқиши мумкин.
Шуни тан олиш керакки, муайян ҳолатларда таълим даражаси тегишли малакани ўзлаштирмасдан ҳам тугатилиши мумкин. Таълим даражаси ва малакага оид маълумотлар алоҳида-алоҳида тўпланиши ёки бундай фарқни амалга оширишга имкон берадиган тарзда тавсия этилади. Агар маълумотлар алоҳида-алоҳида йиғилмаса ёки фарқланмаса, бу рўйхатга олиш материалларида аниқ тушунтирилиши керак.
Бобурхон Аҳаджонов, Вилоят статистика бошқармаси бош мутахассиси.
