Замонавий жамиятда оила манфаати, фаровонлиги йўлида меҳнат қиладиган ва ўзини ривожлантираётган аёлларни тобора кўпроқ учратиш мумкин. Бироқ, агар унинг таъминловчи сифатидаги ишонган «тоғи» бўлмаса-ю, едириш-ичириш, кийинтириш, билим бериб, оёққа қўйиш керак бўлган болалари бўлса қаердадир ишлаш имкониятсиз бир юкка айланиши ҳолатларини кўплаб учратиш мумкин. Қуйида аёллар қандай қилиб иш топиши мумкинлиги ва қаерга мурожаат қилиши ҳақида фикр юритамиз.
Классикиштопишусули
Вилоятда одамлар дидига хос иш топиш учун мурожаат қилиши мумкин бўлган бир нечта муассасалар мавжуд. Улардан бири – узоқ йиллар давомида расмий муассаса сифатида фаолият юритган вилоят бандлик бош бошқармаси ва унинг ҳудудий бўлинмаларидир. У ерга ҳар куни юзлаб одамлар иш излаб мурожаат қилишади. Йил бошидан буён бандликка кўмаклашиш марказларининг ҳудудий бўлимларига 4,5 мингдан ортиқ фуқаро мурожаат қилган, лекин бу уларнинг ҳаммаси ҳам ўзига мос иш топишга муваффақ бўлишди дегани эмас.
Вилоят Бандлик бош бошқармаси ишсизларни рўйхатга олиш, бандликка кўмаклашиш ва аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлаш бўлими бошлиғи Ислом Нарзуллаевнинг айтишича, сўнгги пайтларда интернет орқали иш топиш имконияти пайдо бўлгани қувонарли, албатта. Бир-икки йил аввал мамлакатимизда https://ish.mehnat.uz/иш қидириш платформаси ишлаб чиқилган эди. Унда ҳудуд ва соҳани танлаб, мутахассислик бўйича иш топиш имконияти туғилди. Айни пайтга келиб, электрон маълумотлар базасида вилоят бўйича 20 мингга яқин бўш иш ўрни мавжуд.
“Таниш–билишчилик” орқалииштопиш
Иш қидиришнинг бундай усули, кўпчилик фикрига кўра, бизнинг менталитетимиз билан боғлиқ. Балки шунинг учун ҳам жамиятда таниш-билишчилик туфайли яхши иш топиш мумкин, деган фикр шаклланган. Бу фикрни https://t.me/zarnews_uz/65522 телеграм каналида ўтказилган, 2000 дан ортиқ киши иштирок этган сўров ҳам тасдиқлади.
Сўров натижаларига кўра, респондентларнинг 62 фоизи иш топишнинг энг осон йўли “таниш-билишчилик” деб жавоб берган. Нисбатан камроғи (12 фоизи) – бандлик марказларини кўрсатган. Сўровнома остидаги шарҳлари мени айниқса ҳайратда қолдирди: кўпчилик иш топишни «пул + танишлар»га олиб бориб тақашган ва бу иш топишнинг энг самарали усули сифатида кўрилиши сир эмас.
Мардикорбозоридабиркунликиш
Агар сиз «қора» ишчи бўлсангиз ва сизга эркин жадвалли бир кунлик иш керак бўлса, у ҳолда халқ орасида «мардикор бозори» деб аталувчи кунлик меҳнат бозорига боришингиз мумкин. Айнан шу ерга одамлар ўз хизматини таклиф қилиб, қўшимча пул топишга тайёр туришади. Самарқанд вилоятида тўртта шундай меҳнат бозори мавжуд.
Жорий йилда кунлик меҳнат маркази раҳбарияти томонидан ишчиларга қулайлик яратиш мақсадида “Менинг ишим” онлайн иловаси ишга туширилди. Унда кунлик, мавсумий ишчилар ва якка тартибдаги тадбиркорлар, жумладан, ёшлар, талабалар ва ногиронлар учун иш таклифлари нашр этилади.
– Ишчиларимизга қулайлик яратиш мақсадида платформани ишга туширдик ва барчани онлайн платформа маълумотлар базасига киритдик. Унинг ёрдамида иш берувчи аниқ тоифа танлаб, мутахассис ёки уста топади, – дейди Самарқанд бир кунлик меҳнат маркази директори Жамшед Салямов. – Ҳозирда онлайн платформада 400 дан ортиқ ишчиларимиз бор. Афсуски, бу ерда аёлларнинг профили деярли йўқ, чунки Самарқандда мардикор аёллар учун кунлик меҳнат маркази мавжуд эмас. Яна бир камчилик – бундай ишда эртага даромад бўлишига кафолат йўқлиги.
Четэлдаишқидириш
Агар юқоридаги усул муваффақиятсиз чиқса ва чет элга ишлашга қарор қилган бўлсангиз, унда ташқи меҳнат миграцияси агентлигига мурожаат қилинг. Ишга жойлашиш ва чет элга қонуний чиқишни таклиф қилувчи бир нечта идоралар шаҳарда мавжудлигига қарамай, улардан бирортаси лицензияга ва табиийки, фуқароларни чет элга ишга юбориш ҳуқуқига эга эмас. Ҳозир фақат Ташқи меҳнат миграцияси агентлиги хорижда ишга жойлаш билан шуғулланувчи ягона қонуний муассаса ҳисобланади.
Ташқи меҳнат миграцияси агентлиги Самарқанд шаҳар бошқармаси бошлиғи Сунатилло Абдусаидовнинг айтишича, инсон омилини бартараф этиш мақсадида хорижда иш қидириш ҳам автоматик режимга ўтган, аммо тўлиқ эмас. Иш топиш ёки бўш иш ўринлари билан танишиш учун агентлик филиалига келиш шарт эмас. Буни Самарқанд вилоятида ишлайдиган https://t.me/sammigration телеграм канали ёки https://t.me/migratsiyaagentligi республика ресурсига обуна бўлиш орқали амалга ошириш мумкин. Бу ерда танлов ўтказаётган хорижий компаниялар кастинглари ҳақидаги эълонлар эълонлар чоп этилади. Шунингдек, унда иш берувчининг талаб ва эҳтиёжларига мос мутахассисликлар ҳақида маълумотлар мавжуд. Маош ва яшаш шароити асосан жойида муҳокама қилинади.
Баъзи иш берувчи эълони остида анкеталарни қўшади ва ҳар ким сўралган ҳужжатларни илова қилган ҳолда, уни ҳам тўлдириши мумкин. Йил бошидан буён 120 нафарга яқин хотин-қиз, ўтган йили 295 мингдан ортиқ аҳоли иш топиш учун хорижга кетган.
Маълумот учун: Вилоят бандлик бош бошқармаси маълумотларига кўра (2022 йил бошидаги маълумотлар) вилоятда 4 миллиондан ортиқ аҳоли истиқомат қилади, уларнинг 153 мингга яқини ишсиз ҳисобланади.
Самарқанд вилоятида 2 миллиондан ортиқ хотин-қизлар истиқомат қилади, уларнинг 53,8 фоизи меҳнатга лаёқатли ҳисобланади, 727 минг нафари расман ишламайди, атиги 9,8 фоизи ишлайди, 0,07 фоизи ишсизлик нафақасини олади. Ишсизлик даражаси 9,3 фоизни ташкил қилади.
Давлатдан ёрдам кутиш керакми?
Хотин-қизларни иш билан таъминлаш, жамиятдаги мавқеини юксалтириш, ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш оила ва хотин-қизлар билан ишлаш бўлимининг асосий вазифаси ҳисобланади. Бу борада қандай ишлар амалга оширилаётгани ҳақида вилоят ҳокими ўринбосари, оила ва хотин-қизлар масалалари бўйича бош бошқармаси бошлиғи Зебиниссо Раҳмоновадан сўрадик.
Маълумотларга мурожаат қиладиган бўлсак, хотин-қизларни иш билан таъминлаш муаммоси ҳамон борлигини кўрамиз. Самарқанд вилоятида 2 миллиондан ортиқ хотин-қиз истиқомат қилади, уларнинг 53,8 фоизи меҳнатга лаёқатли ҳисобланади, 727 минг нафари расман ишламайди ва атиги 9,8 фоизи ишлайди, 0,07 фоизи ишсизлик нафақасини олади. Ушбу номутаносиблик меҳнат бозорида аёлларнинг умумий сонига нисбатан анча кам эканлигини кўрсатади.
– Ўтган йили вилоят иқтисодий, сиёсий ва ижтимоий ҳаётининг барча жабҳаларида хотин-қизлар фаоллигини ошириш бўйича комплекс Давлат дастури ишлаб чиқдик, – дейди З.Раҳмонова. – Мазкур дастурнинг амалга оширилиши 2022 йилда вилоятда 94 минг 353 нафар ишсиз хотин-қизни иш билан таъминлаш имконини берди. Мазкур дастурга мувофиқ 20 минг нафардан ортиқ хотин-қиз квоталар бўйича иш билан таъминланди, 7 минг нафарга яқин хотин-қиз жамоат ишларига жалб қилинди, 20 минг нафарга яқини кредит олди, 15 минг нафари малака ошириш курсларига ўтказилди ва ҳоказо. Бу етарли эмаслигини тушунамиз, лекин аёлларга ўз салоҳиятини рўёбга чиқариш учун кўпроқ имкониятлар яратиш учун кичик бўлса-да, қадам ташлашга ҳаракат қилмоқдамиз.
Мутахассисларнинг фикрича, хотин-қизларни иш билан таъминлаш борасидаги ҳаракатлар давом этмоқда. Ўзбекистонлик аёлларнинг иқтисодий фаоллиги пастлиги эса авваламбор, уларнинг оилада тўлиқ бандлиги, уй-рўзғор ва бола парваришига масъулияти билан боғлиқ. Айрим ҳолларда айнан уй юмушларининг оғир юки аёл мавқеи юксалишига тўсқинлик қилади. Аммо меҳнаткаш, тиришқоқ, сабот-матонатли аёлларимиз учун яқин келажакда вазият яхши томонга ўзгаради деган умиддамиз.
