Одатда, меҳнат таътили хусусида гап кетганда, ходимга ҳар йили муайян муддатга бериладиган таътил кунларини тушунамиз. Хўш, манзил-колониясида жазо муддатини ўтаётган маҳкум ҳам меҳнат таътилига чиқиш ҳуқуқига эгами? Бу ҳақида қонунчиликда қандай меъёрлар белгиланган?
Аввало шуни айтиш жоизки, амалдаги Жиноят ижроия кодексининг 9-моддасида маҳкумнинг ҳуқуқлари ўз ифодасини топган. Шулар қаторида меҳнат тўғрисидаги қонунчиликка мувофиқ, маҳкум хавфсиз меҳнат шароитига эга бўлиш, дам олиш, таътилга чиқиш, шунингдек, меҳнатига яраша ҳақ олиш ҳуқуқига эга экани белгиланган.
Маҳкум ўзининг меҳнат ҳуқуқларидан Жиноят ижроия кодекснинг 88-96-моддаларида қайд этилган қоидалар асосида фойдаланади.
Озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахслар жинси, ёши, соғлиғининг ҳолати, меҳнат қобилияти ва иложи борича, ихтисослиги инобатга олинган ҳолда ишлаши керак.
Маҳкумларнинг меҳнатга оид муносабатлари меҳнат тўғрисидаги қонунчилик билан бирга, ушбу кодексда назарда тутилган истисно ва чеклашларни ҳисобга олган ҳолда, тартибга солинади. Олтмиш ёшдан ошган эркаклар, эллик беш ёшдан ошган аёллар, I ва II гуруҳ ногиронлиги бўлган шахслар меҳнатга ўз хоҳишларига кўра, жалб этиладилар.
Ҳомиладор ёки кўзи ёриган маҳкума аёллар қонунчиликда белгиланган муддатга ишдан озод қилинадилар. Тақиқланган ишларда аёл ва вояга етмаган маҳкумлар меҳнатидан фойдаланишга йўл қўйилмайди.
Маҳкумлар топширилган ишни ҳалол, виждонан бажаришга, меҳнат ва технология интизомига, меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича талабларга риоя этишлари шарт. Уларнинг меҳнатга оид ва бошқа низоларни ҳал этиш мақсадида ишни тўхтатиб қўйиши тақиқланади.
Кодекснинг 89-моддасида маҳкумларни иш билан таъминлаш тартиби белгиланган. Яъни Вазирлар Маҳкамаси корхона, муассаса ва ташкилотларда меҳнат қилаётган маҳкумларга ёзиладиган иш ҳақи миқдорини белгилаб беради. Маҳкумларни иш билан таъминлаш жазони ижро этиш муассасаларида ёки улардан ташқарида иш ўринларини ташкил этиш йўли билан амалга оширилади.
Озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахслар учун меҳнат тўғрисидаги қонунчиликда белгилаб қўйилган иш вақтининг энг кўп нормасига риоя этган ҳолда, одатда, олти кунлик иш ҳафтаси белгиланади.
Кодекснинг 91-моддасига биноан, озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган, меҳнатга жалб этилган маҳкумларга ҳар ҳафтада камида бир дам олиш куни берилади. Улар байрам (ишланмайдиган) кунларида ишдан озод қилинади. Борди-ю, маҳкумлар иш вақтидан ташқари, дам олиш ва байрам (ишланмайдиган) кунларидаги ишларга жалб этилса, икки ҳисса ҳақ тўланади.
Манзил-колониялардаги маҳкумлар муддати ўн беш иш кунидан иборат ҳақ тўланадиган ҳар йилги меҳнат таътилига чиқиш ҳуқуқига эга. Таътил ушбу кодекснинг 82-моддасида белгиланган тартибда манзил-колония доирасидан четга чиқиш ҳуқуқи билан берилади. Маҳкум жазони ижро этиш колониясининг интизомий бўлинмаси турар жойларида сақланган вақт ҳақ тўланадиган ҳар йилги меҳнат таътили бериш учун зарур муддатга қўшиб ҳисобланмайди.
Маҳкумлар жазони ижро этиш муассасаларини ва уларга туташ ҳудудларни ободонлаштириш, шунингдек, маданий-маиший шароитни яхшилаш ишларигагина меҳнат ҳақи тўламай жалб этилиши мумкин.
Маҳкумлар меҳнат ҳақи тўланмайдиган ишга, одатда, навбатма-навбат, ишдан ташқари вақтда, ҳафтасига кўпи билан икки соатга жалб этилади.
Нодиржон КИМСАНОВ, жиноят ишлари бўйича Косонсой туман суди судьяси.
