Журналистлар, блогерлар ва фаоллар учун ахборотдан фойдаланиш – ишнинг энг муҳим воситаси ҳисобланади. Аммо давлат қандай маълумотларни тақдим этиши шарт ва қайсиларини сир сақлаши мумкин? Келинг, янги қонуннинг нозик жиҳатларини кўриб чиқайлик.
Нима ўзгарди?
Илгари, эски Қонунда фақат бир турдаги ахборот белгиланган бўлиб, уни давлат сири сифатида таснифлаб бўлмас эди. Бу шундай маълумотлар эдики, уларни сир сақлаш фуқароларнинг шахсий хавфсизлигига таҳдид соларди. Ушбу банд 5-модданинг 4-қисмида шундай ифодаланган эди: «Махфийлаштирилиши фуқароларнинг шахсий хавфсизлигига таҳдид соладиган ахборот давлат сирларига киритилиши мумкин эмас».
Бироқ, бу ерда танишиш мумкин бўлган янги Қонунда рўйхат кенгайтирилган ва алоҳида модда – 19-модда билан расмийлаштирилган. Энди махфийлаштиришга йўл қўймаслик кўплаб маълумотлар тоифаларига тааллуқли бўлиб, ёндашувнинг ўзи янада тизимлаштирилган.
Қандай маълумотларни махфийлаштириш мумкин эмас?
Янги Қонуннинг 19-моддасига кўра, қуйидаги турдаги ахборотни махфийлаштириш тақиқланади:
Фавқулодда вазиятлар ва уларнинг оқибатлари
Фуқароларнинг ҳаёти, соғлиғи ва хавфсизлигига таҳдид солувчи табиий офатлар, авариялар, ҳалокатлар, фавқулодда вазиятлар ва бошқа ҳодисалар тўғрисидаги ахборот. Бу, шунингдек, бундай воқеаларнинг расмий башорати ва оқибатларини ҳам ўз ичига олади.
Экология ва аҳоли саломатлиги
Экология, соғлиқни сақлаш, санитария, демография, таълим, маданият, тиббий хизмат, ижтимоий таъминот ва қишлоқ хўжалигининг ҳолати тўғрисидаги маълумотлар.
Ўзбекистон Республикасининг макроиқтисодий кўрсаткичлари, Давлат бюджети параметрлари ва умумий ижтимоий-иқтисодий ривожланиши тўғрисидаги йиғма статистик маълумотлар.
Инсон ҳуқуқлари
Инсон ҳуқуқлари ва эркинликларининг бузилиши тўғрисидаги ҳар қандай ахборот.
Қонун бузилиши
Давлат органлари, бошқа ташкилотлар ва уларнинг мансабдор шахслари томонидан қонун ҳужжатлари бузилганлиги тўғрисидаги маълумотлар.
Бошқа ахборот
Қонун билан чекланмаган ҳар қандай бошқа ахборот.
Ноқонуний махфийлаштириш учун жавобгарлик
Янги Қонунда махфийлаштириш тўғрисида асоссиз қарор қабул қилган мансабдор шахслар учун жавобгарлик ҳам назарда тутилган. Агар бундай ҳаракатлар фуқароларга, ташкилотларга, жамиятга ёки давлатга моддий ёки маънавий зарар етказилишига олиб келса, айбдорлар қонун бўйича жавобгарликка тортилишлари шарт. Бундан ташқари, фуқаролар бундай қарорлар устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқига эга.
Нима учун бу журналистлар ва фаоллар учун муҳим?
Махфийлаштирилмаган ахборот рўйхатини кенгайтириш шаффофликни ошириш учун олдинга ташланган муҳим қадамдир. Эндиликда ОАВ ва фуқаролик жамияти вакилларида илгари махфийлик баҳонасида яширилиши мумкин бўлган маълумотларни олиш учун кўпроқ имкониятлар мавжуд.
Масалан, илгари бюрократик тўсиқлар туфайли ҳавонинг ифлосланиши ёки маҳаллий шифохонанинг ҳолати ҳақида маълумот олиш қийин бўлган бўлса, энди бу ҳар бир фуқаронинг ҳуқуқига айланади.
Вазиятни тасаввур қилинг: журналист кимёвий заводдаги ҳалокатдан зарар кўрган минтақадаги санитария ҳолати ҳақидаги маълумотларни эълон қилмоқчи. Агар маҳаллий ҳокимият ушбу ахборотни махфийлигини баҳона қилиб тақдим этишдан бош тортса, журналист янги қонуннинг 19-моддасига мурожаат қилиши ва маълумотларни талаб қилиши мумкин.
Агар ахборот махфий бўлса, қандай ҳаракат қилиш керак?
Агар сиз очиқ бўлиши керак бўлган маълумотларга киришнинг рад этилишига дуч келсангиз:
2. 9-модда кўрсатилган ҳолда тегишли органга ёзма сўров юборинг.
3. Рад этилган тақдирда – прокуратурага арзнома ёзинг.
Янги қонун тизимни янада шаффофлаштиради ва фуқаролар, журналистлар ва фаолларга муҳим ахборотни олиш учун кучли воситаларни тақдим этади.
Барча ҳуқуқий ўзгаришлардан хабардор бўлиш учун Legalclinic.uz сайтида янгиликларни кузатиб боринг!
Агар Сизда ҳуқуқларингизни ҳимоя қилиш билан боғлиқ саволлар бўлса ёки профессионал ёрдам керак бўлса, бепул ҳуқуқий маслаҳат олиш учун медиаҳуқуқшуносларга мурожаат қилинг. Legalclinic.uz экспертлари вазиятингизнинг ҳуқуқий жиҳатларини тушунишга ёрдам беришга ва тегишли ечимларни таклиф қилишга тайёр. Махфийлик кафолатланади, саволни аноним тарзда бериш мумкин. Малакали ёрдам олиш учун бизга бугун мурожаат қилинг!
